Hoe spreek je over de dood met je kind?

Geschreven door Adinda Cocquyt

Door Adinda — 27/04/2023

Een maand geleden stierf onze goede vriend Tiemen. De kinderen (7,5j. en 5,5j.) kenden hem ook.
Om het slechtnieuwsgesprek met hen voor te bereiden zocht ik informatie op.
Ik haalde veel inspiratie uit de tips die je onderaan kan vinden en deel ze graag met jou.
Hieronder lees je hoe het eerste gesprek met de kinderen ongeveer verliep.


”Kindjes, kom eens hier, we willen jullie iets vertellen.
Je kent Tiemen, hé, die hier af en toe bij ons is geweest en die met jullie Uno Flip heeft gespeeld?”

“Ja!”

“Wel, eergisteren kregen we het nieuws dat hij gestorven is.”

"Oh nee. Tiemen? Dat vind ik zo jammer."

"Wij ook, schatjes. Hij is dit weekend doodgegaan."

"Was dat toen jij naar Mu en Jeroen ging, papa?"

"Ja. Je voelde het al, hé, dat er iets was?"

"Ja, want ik heb jou 5 knuffels gegeven."

We vertellen ook dat het over een aantal dagen Tiemen zijn begrafenis is.

"Weet je wat dat is, een begrafenis?" vraag ik.

"Ja", zegt de oudste meteen.

"Dat is wanneer je een grijze steen hebt met een foto van iemand die gestorven is en dan kan je daar naartoe gaan en bloemen zetten."
"Ja, en dat is wanneer je afscheid neemt van iemand," vult de jongste aan.

"Wat is dat eigenlijk, afscheid?" vraag ik.

"Omdat je van iemand houdt en die is er nu niet meer."

"Bij de begrafenis zeggen we dag aan zijn lichaam, want dat is nu eigenlijk niet meer nodig.
Het voelt niets meer; het hoort, ziet, ruikt of proeft niets meer. Het voelt geen warmte of koude meer; het voelt geen pijn meer.
Daarom wordt een dood lichaam in een gesloten kist gedaan en daarna begraven of gecremeerd.
Maar iemand kan nog altijd verder leven.
In onze gedachten bijvoorbeeld, omdat we veel aan hem denken en vertellen over hem. Op de begrafenis komen veel mensen samen die Tiemen hebben gekend en dan vertellen we over hem en luisteren we naar muziek."

En net zoals we op een eerste vakantiedag samen overlopen wat we allemaal graag willen doen, komt het er even vlot en gedecideerd uit hoe Tiemen voor elk van ons zou verder leven.

"Voor mij is Tiemen nu in de ruimte."
"Voor mij is hij nu gewoon natuur."
"Voor mij is hij nu in mijn hart."
"Voor mij is hij nu in de lucht."

“Gaan we dan nu eten, mama?”

❤️

4 tips voor een gesprek met je kind over de dood

1. Gebruik duidelijke taal

  • Spreek duidelijke en klare taal. Geen lange intro of rond de pot draaien.
    bv. “Gisteren heeft nonkel Jef een heel zwaar auto-ongeluk gehad en hij is deze nacht gestorven.”

  • Als de kinderen vragen stellen waarop jij niet meteen een antwoord kan of wil op geven, zeg dan: “Hm, dat weet ik zelf niet. Ik zoek het uit en kom er nog op terug.” of “Daar heb ik zelf nog niet over nagedacht. Wat denk jij?”

2. Leg uit op kindermaat

  • Hou je bij de feiten: "Zijn lichaam is gestopt met werken." of "Zijn hart klopt niet meer." of “De dokters hebben hun best gedaan om hem te helpen leven, maar hij is doodgegaan.”

  • Gebruik geen metaforen als "Opa is nu een sterretje aan de hemel." of "Nonkel Jef woont nu in de hemel."

  • Bereid jezelf voor op mogelijke vragen die de kinderen kunnen stellen.

  • Vraag naar hun begrip: ”Weet je wat ‘gestorven‘ betekent?” of “Weet je wat dat is, ‘crematie’?”

3. Verzeker veiligheid

Angst en schuldgevoel zijn emoties die kinderen snel kunnen overvallen. Ze leggen linken met hun eigen leven en hun eigen doen en laten. Zorg ervoor dat ze duidelijk weten dat zij geen schuld hebben aan het overlijden. Alweer, leg uit op kindermaat.

"Niemand is verantwoordelijk voor de dood van ... , jij zeker niet."
"Zijn ziekte is niet besmettelijk. Je bent veilig."
”Het is niet omdat wij met de auto rijden dat wij ook zullen doodgaan in een auto-ongeluk.”
”Niet iedereen met een depressie / kanker / _____ gaat eraan dood.”

Dit zijn zaken die kinderen niet makkelijk zelf zullen vragen.
Het is dus belangrijk om dat zelf op voorhand duidelijk te benoemen.

4. Nodig je kind uit om emoties en gedachten te uiten.

  • "We zien moekie nooit meer terug. Daardoor kan je je heel verdrietig voelen. Of boos. Of misschien voel je nog een heleboel andere gevoelens. Dat is helemaal normaal. Alles is oké."

  • Bied manieren aan om de emoties die er zijn te uiten: vertellen, knutselen, tekenen, kleien, wild spel, poppenkast, prentenboeken lezen over sterven …

  • Vertel zelf over jouw gevoel en geef je kind op die manier woorden.
    ”Ik voel mij … Daardoor doe ik soms … Heb jij dat ook?”

  • Vraag zelf af en toe eens of ze vragen hebben, ook weken of maanden na het overlijden.
    “Wil je graag nog iets vragen of weten over … ?”

  • Vermijd het wegduwen van emoties als schaamte of schuldgevoel. Die mogen er ook zijn, ook al is er geen reden tot schaamte of schuldgevoel. Het is niet omdat je niet schuldig bent aan iets, dat je het schuldgevoel niet mag voelen. Net door het er te mogen laten zijn, kan de lading er afgehaald worden.

En waar is hij nu?

Wanneer je kind vraagt waar de overleden persoon nu is kan je daar op verschillende manieren op antwoorden.
Ik heb het ongeveer zo uitgelegd:

"Voor mij bestaan mensen uit twee delen, een lichaam en een ziel. De ziel zie je niet, het lichaam wel.
Wanneer iemand doodgaat, dan is het lichaam niet meer nodig; dan sterft het af, net zoals de blaadjes die van een boom vallen in de herfst. Daarom wordt een dood lichaam begraven of gecremeerd.
Maar niemand weet eigenlijk echt wat er met een ziel gebeurt.
Je kan bijvoorbeeld geloven dat de ziel teruggaat naar een soort van oerbron waar alles is begonnen en later opnieuw op aarde komt en een nieuw levend lichaam zoekt om in te wonen: een plant, een dier, een mens.
Sommige mensen geloven dat de ziel bij God gaat, of bij Allah. Andere mensen geloven dat er geen ziel bestaat. Nog andere mensen geloven dat onze ziel steeds terugkomt in een ander lichaam tot het vrij is van alle zorgen.”

Hoe verleidelijk ook: laat je eigen spirituele / religieuze overtuiging even los.
Je kan wel uitleggen wat jij gelooft, maar dring jouw overtuiging niet op aan je kind.
Wat voor jou werkt, werkt niet per se voor je kind.
Wanneer je gezin gelovig is, kan dat net een heel grote steun betekenen.
Wees nieuwsgierig naar wat in je kind leeft, heb er een gesprek over, laat je kind zelf bepalen wat hij/zij wil geloven.

Verandering van gedrag

Een kind is zich doorgaans niet bewust van zijn / haar rouw. Het is als het ware onzichtbaar en ongrijpbaar.
Wees je ervan bewust dat rouw in golven komt en dat het zich bij kinderen kan tonen als 'moeilijk' gedrag.

Zij gaan niet altijd letterlijk zeggen: "Ik heb verdriet om de dood / het verlies van ..."
Ze gaan bijvoorbeeld wel
- opstandig gedrag vertonen: tegenspreken, onbeleefd doen, dwarsliggen, ruziemaken
- meer boze buien hebben: meer jammeren of huilen, sneller ontploffen, ‘spel maken’ van iets
- zich terugtrekken: ze willen met rust gelaten worden, ze willen jou niet in hun buurt
- regressief gedrag vertonen: terug bedplassen, tut nodig hebben, meer knuffels en nabijheid van jou, weer een verhaaltje voor het slapengaan
- problemen hebben met focus en concentratie: ze ‘luisteren’ minder, hun schoolwerk lijdt eronder

Wat kan jij doen om je kind te helpen bij verlies en verdriet?

  • Negeer je eigen emoties niet. Laat ze bestaan.
    Probeer te benoemen welk gevoel je precies voelt: verdriet, kwaadheid, angst, machteloosheid, hulpeloosheid, schuldgevoel, schaamte, eenzaamheid, onverschilligheid, leegte, overweldiging …
    Het kan ook zijn dat je, tijdelijk, niets voelt. Dat komt omdat je zenuwstelstel jou probeert te beschermen.
    Dat heet functionele freeze. Je gaat verder op automatische piloot.
    Je emoties zullen wel naar boven komen op een moment waarop het voor jou doenbaar, draaglijk en haalbaar is om ze te voelen.

  • Hou in je achterhoofd: je kind maakt een moeilijke tijd mee en jij bent niet altijd degene die je kind kan of mag helpen. Die machteloosheid kan soms overweldigend zijn.

  • Benoem voor je kind de mogelijke emoties die het kan voelen en verzeker dat het altijd bij jou terechtkan.
    "Ik zie dat je het moeilijk hebt. Dat is normaal wanneer je iemand verliest van wie je houdt. Ik ben hier als je mij nodig hebt.”

  • Blijf witruimte en openheid creëren zodat je kind met jou over het verlies kan spreken.
    Ook al weet je dat erover praten helpt, forceer je kind niet.

Interessante tips en hulp bij rouwen en verlies

  • 'Helpen bij verdriet en verlies' van Manu Keirse: voor mij al een heel groot hulpmiddel geweest.
    Er staan o.a. tips in over hoe je - leeftijdsgebonden - met kinderen over de dood kan spreken, hoe crematie werkt, wat er gebeurt op een begrafenis, of je je kinderen al dan niet vertelt over zelfdoding, of het goed is om het dode lichaam te gaan groeten etc.

  • 'Kinderen helpen bij verlies' van Manu Keirse: volledig toegespitst op hoe je kinderen het beste begeleidt wanneer ze te maken krijgen met - al dan niet onzichtbaar - verdriet, verlies en rouw.

  • prentenboek 'Hart op slot' van Elien Craenhals en Emy Geyskens: een voorlees-/samenleesverhaal over omgaan met sterven én uitleg op kindermaat over doodgaan, begrafenis, crematie, koffietafel etc.

  • uitleg over de dood voor volwassenen met een mentale beperking en/of voor kinderen:  allesoverdedood.nl 

  • i.v.m. zelfdoding:  https://www.werkgroepverder.be/ 

  • i.v.m. scheiding (= levend verlies):  https://www.scheidingskoffer.be/ 

  • Meer teksten lezen van mij?

Adinda Cocquyt
Vorige

Straffen is schadelijk. Punt.
Volgende

Iets over rouw en troost